Historia Ruchu Fair Trade

POCZĄTKI
„TRADE NOT AID”
SKLEPY ŚWIATA
KRYSTALIZACJA STANDARDÓW
OD WYROBÓW RZEMIEŚLNICZYCH DO ŻYWNOŚCI
OD MAŁYCH SKLEPIKÓW DO SUPERMARKETÓW

 

Początki

Ruch Sprawiedliwego Handlu w swej współczesnej formie ma wiele źródeł. Przyjmuje się, że narodził się pod koniec lat 40. ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych z inspiracji tamtejszych chrześcijańskich grup wyznaniowych (wtedy używano pojęć handel alternatywny czy handel solidarnościowy). Podejmowane wówczas próby sprzedaży wyrobów, pochodzących z małych wspólnot etnicznych, były reakcją na powojenny demontaż systemu kolonialnego, który znacząco zmienił realia funkcjonowania całych społeczeństw w krajach globalnego Południa i obnażył ich tragiczne ubóstwo.

Do pionten-thousand-villagesierów ruchu należy organizacja Ten Thousand Villages (wcześniej Mennonite Central Committee Self Help Crafts), której założyciele już w 1946 roku rozpoczęli w Stanach Zjednoczonych sprzedaż rękodzieła, pochodzącego z wiosek w Puerto Rico. Celem działania była pomoc społecznościom wiejskim w utrzymaniu się z pracy własnych rąk.

Pod koniec la 50. brytyjska organizacja Oxfam rozpoczęła sprzedaż wyrobów rzemieślniczych, pochodzących od uchodźców z Chin, a w roku 1064 powstała Oxfam Trading – inicjatywa handlu alternatywnego. Ta forma pomocy ubogim z krajów postkolonialnych rozpowszechniła się szerzej w Europie i w USA, w dużej mierze poprzez aktywność chrześcijańskich organizacji pozarządowych, współpracujących z misjonarzami. Dzięki nim w sprzedaży znalazły się wytwory rękodzieła, pochodzące od drobnych rzemieślników, za które otrzymywali oni godziwe wynagrodzenie. Dystrybucję prowadzono głównie w parafiach, na akcjach plenerowych, w wyspecjalizowanych punktach sprzedaży.

 

„Trade not aid”

Idea handlu alternatywnego znalazła swoje miejsce w międzynarodowej debacie nad Nowym Międzynarodowym Ładem Ekonomicznym. W ramach rundy negocjacyjnej UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Development) w roku 1968 koncepcja „Trade not Aid” („Handel, a nie pomoc”), została uznana za bardziej efektywną od istniejących form pomocy rozwojowej. W kolejnych porozumieniach UNCTAD zawarto kwestię stabilizacji cen eksportowych na produkty o podstawowym znaczeniu dla krajów rozwijających się.

Rozwój handlu alternatywnego od późnych lat 60. wiązał się głównie z ruchem solidarności politycznej. Wśród partnerów handlowych wczesnego ruchu były też państwowe organizacje handlowe. Handel alternatywny pod koniec lat 60. i 70. był bardziej nastawiony na szukanie rynków zbytu dla produktów z krajów wyłączonych z głównego obrotu handlowego z powodów politycznych (jak Wietnam, Mozambik, Kuba czy Nikaragua), niż na zapewnienie dobrobytu drobnym producentom w tych krajach. W tym czasie funkcjonowały też organizacje pozarządowe, określane jako organizacje handlu alternatywnego (Alternative Trade Organisations – ATOs).

 

Sklepy Świata

W pierwszych dekadach największą rolę w sprzedaży produktów handlu alternatywnego odgrywały sklepy specjalistyczne i organizacje, programowo zorientowane na tę formę pomocy. Znacząca rola w rozwoju handlu alternatywnego, a później Sprawiedliwego Handlu, przypada organizacjom pozarządowym z Holandii.

W roku 1959 powstała tam organizacji SOS Werelhandel, znana dziś jako Fair Trade Original. To właśnie holenderskie grupy wsparcia dla globalnego Południa rozpoczęły w latach 60. kampanie sprzedaży cukru trzcinowego, wspierając je przekazem „If you buy cane sugar, you give people in poor countries a place in the sun of prosperity” („Kupując cukier trzcinowy, zapewnisz ludziom w ubogich krajach lepsze warunki życiowe”). Tam też w roku 1969 otwarto pierwszy Sklep Świata (ang. Worldshop, niem. Weltladen, fr. Magasin du monde), dając początek systemowi sklepów specjalistycznych, których działanie koncentruje się na sprzedaży produktów pochodzących wyłącznie od drobnych wytwórców oraz na promocji idei Sprawiedliwego Handlu. Od samego początku znaczący udział w prowadzeniu Sklepów Świata mają wolontariusze, a zyski przeznaczane są na działania edukacyjne i promocyjne oraz rozwijanie samego handlu. Sklepy te odegrały kluczową rolę dla rozwoju alternatywnego handlu i ruchu Sprawiedliwego Handlu.

sonias-smile World Shop certyfikowany przez British Association of FT Shops, Haworth, West Yorkshire, Wielka Brytania
Zdjęcie: Betty Longbottom

 

Krystalizacja standardów

Równolegle w krajach globalnego Południa postępował proces powstawania organizacji, zajmujących się doradztwem i wsparciem dla drobnych wytwórców, promujących alternatywne podejście do handlu i zasad współpracy międzynarodowej. Organizacje re zyskiwały partnerów wśród organizacji pozarządowych, działających w krajach Północy (np. Sklepy Świata).

W wyniku tych działań zaczęły krystalizować się zasady Sprawiedliwego Handlu oraz standardy współpracy z drobnymi wytwórcami z krajów globalnego Południa:
– ustalenie ceny za produkty, która pokrywa koszty produkcji;
– zapewnienie godziwego dochodu zatrudnionym ludziom;
– inwestowanie w rozwój działalności;
– wypłata premii na rozwój społeczności lokalnych;
– pomoc w budowie infrastruktury;
– długoterminowe, partnerskie relacje handlowe;
– ochrona środowiska naturalnego.

Standardy te stały się najpierw obowiązującą praktyką w Sklepach Świata, a następnie zostały przyjęte przez rozwijające się sukcesywnie organizacje Sprawiedliwego Handlu.

 

Od wyrobów rzemieślniczych do żywności

Wraz z upływem czasu działacze organizacji Sprawiedliwego Handlu zaczęli coraz bardziej dostrzegać problemy na rynku podstawowych produktów rolnych. Bodźcem stał się niewątpliwie narastający kryzys na rynku kawy.

Kawa jest po ropie naftowej drugim co do wartości towarem na rynku światowym. Dlatego stała się też przedmiotem zainteresowania zachodnich rządowych agencji rozwojowych, zwłaszcza USAID, która zainwestowała wiele milionów dolarów w rozwój upraw kawy w Ameryce Łacińskiej. Skutkiem było gwałtowne wylesianie wielkich obszarów, powiększanie obszarów uprawy i zużycia pestycydów, zatruwających glebę i wodę. Wzrost produkcji kawy spowodował nacisk na ceny. Aby zapobiec upadkowi produkcji, zostało zawarte międzynarodowe porozumienie pod nazwą International Coffee Agreement, które gwarantowało ceny minimalne na giełdzie. Mimo to produkcja zaczęła upadać, gdyż handlowcy obniżali ceny skupu od producentów. W końcu porozumienie upadło i w roku 1989 ceny minimalne kawy przestały obowiązywać. To oznaczało bankructwo dla wielu plantatorów, którym nie pozostało nic innego, jak przestawić się na uprawy narkotykowe.

FTO od początku lat 80-tych starały się wspierać spółdzielnie drobnych producentów kawy. Zaczarowany krąg wysoko oprocentowanych kredytów i długoterminowych płatności został rozwiązany przez płatności z góry i gwarancje odbioru całej produkcji. W regionach, gdzie odbiorcami kawy są FTO, stale rośnie poziom życia, wykształcenia i usług komunalnych.

Po kawie przyszła kolej na herbatę, kakao, ryż, banany, produkty medycyny naturalnej, przyprawy, kosmetyki itp. Dziś Sprawiedliwy Handel oferuje bardzo szeroką gamę produktów spożywczych, pochodzących z krajów ubogich, proponując nie tylko produkty tradycyjnie importowane z krajów Południa, ale wprowadzając też wartościowe produkty spożywcze, które dotąd nie były znane w krajach Północy, choć zajmowały znaczące miejsce w tradycji krajów ubogich.

 

Od mały sklepików do supermarketów

Popularność wyrobów Sprawiedliwego Handlu szybko rosła, tak że sprzedaż w Sklepach Świata nie była w stanie zaspokoić popytu. Niektóre firmy handlowe i siec handlowe zdecydowały się wprowadzić produkty Sprawiedliwego Handlu do swej oferty.

Wraz ze wzrostem popytu na produkty Sprawiedliwego Handlu i liczby sprzedawców pracujących na czysto komercyjnych zasadach, wprowadzono certyfikaty i oznaczenia Sprawiedliwego Handlu, aby można było odróżnić je od innych produktów.