Kto kontroluje Sprawiedliwy Handel?
Znakowanie produktów Sprawiedliwego Handlu należy do szerokiej grupy instrumentów, które za pośrednictwem rynku i siły nabywczej konsumentów mają przyczynić się do odwrócenia wielu negatywnych trendów współczesności.
Z tego punktu widzenia do tej samej kategorii można zaliczyć inne znaki certyfikacyjne, np. rolnictwa ekologicznego. Oznaczanie za pomocą znaków ochronnych staje się niezbędne w momencie, gdy objętość sprzedawanego towaru wzrośnie tak dalece, iż nie można już polegać wyłącznie na wzajemnym zaufaniu i znajomości producentów i konsumentów.
Podstawą przyznawania certyfikatów i znaków jest istnienie niezależnej organizacji, która kontroluje proces produkcji. Jeżeli stwierdzi, że wszystkie procedury odpowiadają określonym standardom, udziela prawa odpowiedniego znakowania produktów. W przypadku Sprawiedliwego Handlu największą i najbardziej znaną organizacją, która regularnie kontroluje producentów i handlowców, jest Fair Trade Labeling Organizations International – FLO. Organizacja ma siedzibę w Bonn. Ustanawia ścisłe zasady, obowiązujące w produkcji i obrocie towarami Sprawiedliwego Handlu. Regularnie kontroluje i certyfikuje ok. 420 organizacji producentów w 50 krajach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej, obejmujących ok. 800 tys. rodzin rolników i robotników.
FLO jest związkiem krajowych organizacji certyfikacyjnych i obecnie obejmuje wszystkie rozwinięte kraje Północy, w tym Australię, Japonię i Nową Zelandię. Oprócz „fizycznej” kontroli producentów w Trzecim Świecie, a następnie przetwórców handlowców – aż do hurtowni sprzedających towar detalistom, FLO również opracowuje i publikuje standardy, którymi kieruje się cały system Sprawiedliwego Handlu.
Obecnie istnieją standardy dotyczące następujących produktów importowanych z krajów ubogich:
– spożywcze: banany, cukier, herbata, kakao, kawa, komosa ryżowa (quinoa), miód, owoce suszone, owoce i warzywa świeże, soki, orzechy/ziarna oleiste, przyprawy, ryż, wino;
– pozostałe: kwiaty cięte, rośliny ozdobne, bawełna, piłki sportowe.
Trwają prace nad kryteriami certyfikacji herbat ziołowych i owocowych oraz wyrobów rzemieślniczych. Powstają wciąż nowe standardy, a ich spis i pełne brzmienie jest regularnie aktualizowane na stronach internetowych FLO.
Dla produktów wytworzonych i wprowadzonych do obrotu pod kontrolą FLO może zostać następnie wydany certyfikat FAIRTRADE z prawem używania odpowiedniego znaku certyfikacyjnego.
Ważne jest, że system obrotu towarami Sprawiedliwego Handlu stawia określone wymagania wszystkim jego uczestnikom: producentom, handlowcom, przetwórcom i konsumentom. Dla konsumentów zakup towarów Sprawiedliwego Handlu oznacza zazwyczaj większy wydatek, ponieważ to właśnie oni przez swój wkład finansowy zapewniają realizację celów Sprawiedliwego Handlu. Nie znaczy to jednak, że za swoje pieniądze dotuje rolników czy rzemieślników w krajach ubogich bez względu na okoliczności. Dla producenta bowiem certyfikacja FLO i lepsza cena za jego produkty niesie zobowiązanie przestrzegania standardów FLO, co musi być przy regularnych kontrolach udowodnione. Ze względu na wysokie wymagania socjalne i ekologiczne nie każdy rolnik może uzyskać dla swych wyrobów certyfikat.
Korzyści ze Sprawiedliwego Handlu kontrolowanego przez FLO czerpie dziś bezpośrednio około ok. 5 mln ludzi w krajach ubogich – rolników i robotników wraz z ich rodzinami. Pośrednio korzystają z tego również ludzie, z którymi łączą ich różnorodne więzy społeczne.
Sprawiedliwy Handel działa w 58 krajach, współpracując z 464 organizacjami producentów i 515 zarejestrowanymi organizacjami handlowymi, które zaakceptowały standardy handlowe, w tym zapłatę co najmniej ceny minimalnej Sprawiedliwego Handlu i premie na rozwój lokalny społeczny, a także niezależny audyt sprzedaży.
Co jednak z produktami, które są sprzedawane jako towary Sprawiedliwego Handlu, ale nie mają znaku certyfikacyjnego FLO? Nie zawsze chodzi o oszustwo czy kłamliwą reklamę (choć bywały i takie przypadki). Istnieje np. Europejska Sieć Sklepów Sprawiedliwego Handlu (niem. Weltladen, ang. World Shops) – The Network of European Worldshops – NEWS!, obejmująca ok. 2.500 sklepów w 13 krajach, zrzeszonych w 15 organizacjach narodowych, która przez swoje zasady gwarantuje, że sprzedawane w nich produkty spełniają standardy Sprawiedliwego Handlu. W sklepach tych obok żywności sprzedaje się też wyroby rękodzielnicze. Często też ze względu na koszty certyfikacji również żywność sprzedawana jest w tych sklepach bez oznakowania (powszechnie wiadomo, że w tych sklepach są wyłącznie towary Sprawiedliwego Handlu), ale są to te same produkty, co sprzedawane z oznakowaniem w hipermarketach, gdzie istnieje konieczność odróżnienia ich od innych towarów. Gwarancją sprawiedliwego podziału zysku jest jednak dobre imię, powszechna znajomość uczestniczących w sieci organizacji oraz przejrzystość ich działalności.
Poza tym oprócz standardów FLO niektóre firmy handlowe i organizacje wypracowały w latach 80. i 90. swoje własne standardy socjalne i audyty. Z różnych powodów odrzucają certyfikację FLO i opracowują własne znaki (jedną z możliwości jest i to, że uważają swoje standardy za bardziej wymagające, inną – obawa przed sytuacją, w której firma prowadząca nawet bardzo niesprawiedliwą działalność handlową uzyska dla wybranego produktu znak certyfikacyjny FLO – co teoretycznie jest możliwe – i na tej podstawie będzie się reklamować, nie zmieniając zasadniczo swej polityki). Choć w przypadku większości tych firm zasady Sprawiedliwego Handlu są gwarantowane przez ich dobre imię i zaufanie klientów, problemem może być fakt, że nie podlegają one kontroli niezależnej organizacji zewnętrznej. Konsument powinien przy zakupie takich towarów sprawdzić, co w rzeczywistości oznacza ich twierdzenie, że prowadzą Sprawiedliwy Handel i jakie gwarancje przestrzegania standardów firma może dostarczyć.
Wskazówką może być przynależność danej firmy do prestiżowej organizacji, Światowej Organizacji Sprawiedliwego Handlu (World Fair Trade Organization – WFTO, dawniej The International Fair Trade Association – IFAT), która zrzesza niemal 250 organizacji w 58 krajach (Afryka i Bliski Wschód – 48 organizacji w 16 krajach, Azja – 80 organizacji w 11 krajach, Ameryka Łacińska – 31 organizacji w 13 krajach, Europa – 62 organizacje w 13 krajach, Ameryka Północna i Pacyfik – 22 organizacje w 5 krajach). WFTO ma własny system certyfikacyjny dla organizacji (nie dla produktów, jak FLO) Sprawiedliwego Handlu.
W styczniu 2004 r. w czasie Światowego Forum Społecznego w Mumbaju (kolonialna nazwa Bombaj) w Indiach wprowadziła Znak Organizacji Sprawiedliwego Handlu – Fair Trade Organization Mark – FTO Mark). Nie jest to znak certyfikacyjny dla towarów. WFTO przyznaje prawo używania tego znaku swoim handlowym organizacjom członkowskim z całego świata, które w swojej działalności spełniają standardy określone przez system monitoringu WFTO. Znaku tego nie mogą używać niehandlowi członkowie WFTO ani inne organizacje. Według stanu z listopada 2004 r. 140 organizacji członkowskich WFTO ma prawo używania znaku organizacji Sprawiedliwego Handlu.