Sercem Sprawiedliwego Handlu jest jego cel strategiczny, ukierunkowany na:

Model Sprawiedliwego Handlu proponuje taki system handlowy, w którym producenci, handlowcy i konsumenci będą sprawiedliwie dzielić korzyści z handlu. W ten sposób Sprawiedliwy Handel stara się zwiększyć dochody i wolność w podejmowaniu decyzji biednych grup producentów. Sprawiedliwy Handel chce przeciwdziałać biedzie na Południu oraz przywrócić producentom godność. Opiera się na ich talentach i umiejętnościach i umożliwia ich zrzeszeniom odegrać aktywną rolę w ich własnym rozwoju. Aby mogli osiągnąć te cele, Sprawiedliwy Handel zapewnia pokrzywdzonym producentom rynek chroniony i pomaga im zdobyć wiadomości i kwalifikacji potrzebne do wejścia na tradycyjny rynek eksportowy.

Podstawową cechą Sprawiedliwego Handlu jest równoprawne partnerstwo i obustronny szacunek pomiędzy producentami na Południu, importerami, sklepami Sprawiedliwego Handlu, organizacjami certyfikacyjnymi i konsumentami na Północy. Sprawiedliwy Handel czyni działania rynkowe bardziej ludzkimi i maksymalnie skraca łańcuch od producenta do konsumenta. Także konsumenci mają okazję dowiedzenia się czegoś o kulturze, tożsamości i warunkach życia producentów.

Wszyscy uczestnicy Sprawiedliwego Handlu umacniają jego zasady i przejrzystość działania poprzez świadomą pracę edukacyjną i wzajemne wsparcie. Rynek jest regulowany przez mechanizmy demokratyczne. W ten sposób obie strony, w duchu partnerstwa, akceptują podstawowe zasady i kryteria. Organizacje producentów na Południu przyjmują demokratyczne metody pracy i podejmowania decyzji. Organizacje Sprawiedliwego Handlu na Północy:

Do tych podstawowych warunków można dołączyć jeszcze inne kwestie. Praca partnerów z Południa musi mieć charakter zrównoważony (gospodarczy, ekologiczny, społeczny), zapewniać akceptowalne warunki pracy, przyczyniać się do rozwoju spółdzielni, a tam, gdzie jest to możliwe, tworzyć nowe miejsca pracy. W przypadku plantacji albo przemysłowych hal produkcyjnych muszą być zachowywane podstawowe normy MOP (Międzynarodowej Organizacji Pracy).

Przy tym jest bardzo ważne, aby produkcja towarów eksportowych nie zagrażała lokalnemu bezpieczeństwu żywnościowemu. Producenci powinni się troszczyć o zrównoważone warunki zbytu między rynkiem lokalnym i eksportowym – w handlu sprawiedliwym lub konwencjonalnym. Istotne jest, by stopień lokalnego przetworzenia towarów przed eksportem był jak najwyższy, dzięki czemu rośnie ich wartość dodana, a także umiejętności techniczne producentów. Osiągnięcie tego celu często jednak hamują taryfy celne w krajach rozwiniętych – wraz ze stopniem przetworzenia towaru importowanego wzrasta cło.

Organizacje handlu alternatywnego na Północy oferują zmarginalizowanym producentom pomoc finansową i szkoleniową w zakresie zarządzania procesem produkcyjnym, aby w ten sposób umożliwić im dostęp do konwencjonalnego rynku eksportowego. Dlatego regularnie informują ich o nowych trendach rynkowych, zwyczajach i modach, przepisach sanitarnych i bezpieczeństwa, aby producenci mogli do nich dostosować swoją produkcję. Wspierają organizacje producentów we dziedzinie kontroli jakości i zrównoważonych metod produkcji. Organizacje te zobowiązują się przestrzegać europejski kodeks postępowania organizacji pozarządowych, a także biorą udział w kampaniach edukacyjnych, solidarnościowych, oraz wspierają tworzenie takich międzynarodowych struktur handlowych, które zabezpieczają dobro producentów.

Szczególny nacisk kładzie się na uczestnictwo kobiet w podejmowaniu decyzji, zarówno w stowarzyszeniach producentów na Południu, jak i w organizacjach Sprawiedliwego Handlu na Północy. Oczekuje się również poszanowania tożsamości kulturowej wszystkich partnerów. Importerzy i sklepy Sprawiedliwego Handlu nie mogą oczekiwać, że grupa producentów od samego początku będzie spełniać wszystkie kryteria. Ze względu na różnorodność grup i produktów, jak i uwarunkowań gospodarczych i społecznych, w jakich pracują, konieczna jest ich obserwacja. Dla procesu doboru partnerów z Południa najważniejsze jest, czy grupy producentów dążą do osiągnięcia i utrzymania tych standardów, a partner z Północy jest przygotowany i chętny do udzielenia im wsparcia w tym procesie rozwoju. Z drugiej strony certyfikaty udzielane przez organizacje Sprawiedliwego Handlu gwarantują konsumentom, że ustalone kryteria są dotrzymywane. I choć ze względu na specyficzne sytuacje możliwa jest pewna elastyczność, kiedy raz uzgodniono kryteria, producenci muszą ich przestrzegać.

Istnieją wielkie różnice między poszczególnymi grupami producentów, w zależności od regionu i wytwarzanego produktu. Mogą to być stowarzyszenia producentów, samopomocowe spółdzielnie produkcyjne, przedsiębiorstwa rodzinne, warsztaty, organizacje państwowe, przedsiębiorstwa prywatne, a w szerszym wymiarze również grupy producentów na Północy. Wielkość tych grup jest różna. Największą siecią eksportową spełniającą warunki Sprawiedliwego Handlu jest “Frente Solidario de Pequenos Cafetaleros de América Latina”, skupiająca ponad 200 tys. rolników uprawiających kawę.

Ale na przykład “Action Bag Handicrafts” ma tylko 60 członków. Wszystkie grupy łączy to, że są odsuwane na margines. Przeważnie pracują w warunkach gospodarki nieformalnej, w której zyski i płace są niskie, gdzie prawie wcale nie istnieje ubezpieczenie socjalne, a warunki pracy są ciężkie. Powodem są czynniki gospodarcze i geograficzne, braki doświadczenia i środków produkcji – bez wsparcia organizacji Sprawiedliwego Handlu nie udałoby się im uzyskać bezpośredniego dostępu do rynku ani w kraju, ani za granicą. Problemy, które muszą pokonywać, dotyczą często nierówności rasowej, etnicznej i płci. Każda grupa, która troszczy się o trwały rozwój własny i społeczności lokalnej, regularne dochody dla swoich członków, demokratyczne podejmowanie decyzji i przestrzeganie innych, wspólnie ustalonych kryteriów, jak równouprawnienie kobiet, przestrzeganie praw człowieka, ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturalnego, jest potencjalnym partnerem ruchu Sprawiedliwego Handlu. Aby grupa mogła wejść na rynek, musi być w stanie dostarczać produkty, na które jest popyt, po odpowiedniej cenie, w odpowiedniej ilości i w określonym terminie. EFTA kupuje obecnie wyroby od ponad 700 partnerów handlowych z Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej.

Niezaprzeczalne jest, że Sprawiedliwy Handel oferuje producentom liczne i różnorodne korzyści. Pierwszą i najważniejszą jest bezpośredni dostęp do rynku, który inaczej byłby dla nich zamknięty. Dzięki dostępowi do rynku Sprawiedliwego Handlu w Europie producenci znajdują często także możliwości zbytu na komercyjnym rynku europejskim, poprzez uczestnictwo w targach albo nawiązywanie bezpośrednich kontaktów z handlowcami. Taka działalność jest bardzo popierana, aby przeciwdziałać nadmiernemu uzależnieniu producentów od rynku Sprawiedliwego Handlu. Producentom gwarantuje się sprawiedliwą cenę i oni sami decydują, na co wykorzystają w interesie swego stowarzyszenia dodatkowe premie od organizacji Sprawiedliwego Handlu. Wielu z nich inwestuje w poprawę jakości produktów, potencjału finansowego, technicznego i zarządzania, a także w rozbudowę infrastruktury swoich gospodarstw. Inni stawiają na wykształcenie, opiekę zdrowotną, poprawę warunków mieszkaniowych i opieki socjalnej, itd. Czasami, gdy sytuacja na rynku jest szczególnie niekorzystna, podwyższona cena decyduje o tym, czy rodzina producenta będzie cierpieć głód, albo czy będzie musiała przeprowadzić się do miejskich slumsów.

Większość producentów sprzedaje na sprawiedliwym rynku tylko niewielką część swojej produkcji. Reszta trafia na zwykłych warunkach na rynek komercyjny. Ale sprawiedliwa cena nawet za nieznaczną część produkcji wpływa często także na ceny, którą uzyskują za resztę produkcji. Organizacje alternatywnego handlu skupują część produktów za cenę wyższą, co zmniejsza ilości towarów dostępnych dla pośredników. To zmusza ich do podniesienia cen skupu, aby mogli zdobyć ich dostateczną ilość. Taki efekt można było obserwować np. w przypadku miodu z Chiapas i Meksyku, orzeszków para z Peru, kakao z Boliwii czy herbaty z Zimbabwe. Poza tym nie tylko ci producenci, którym udało się trafić na sprawiedliwy rynek, sprzedają swoje towary za wyższą cenę, ale także inni producenci z tego regionu mają dzięki temu możliwość lepszego zarobku. Dlatego nie musi być zaskoczeniem, że sprawiedliwa cena sama w sobie dal wielu producentów nie jest najważniejsza w stosunkach handlowych Sprawiedliwego Handlu.

Równie ważna jest gwarancja płatności z góry lub przy dostawie, ponieważ producenci mogą kupić materiały produkcyjne i przetrwać sezon bez zaciągania pożyczek, które zazwyczaj były dla nich dostępne na bardzo niekorzystnych warunkach, nierzadko prowadzących do zaciągania niespłacalnych długów, powodujących w rezultacie utratę całego mienia i popadnięcie w niewolniczą zależność od wierzycieli na całe pokolenia. Równie wielkie znaczenie ma gwarantowana zapłata. Wielu producentom przydarzyło się, że pośrednicy zamawiali towar, a gotowych produktów nie odebrali albo wycofali się z ustalonej ceny. Ciągłość produkcji i związane z tym stałe dochody, jak również gwarancja długoterminowego partnerstwa, są dla producentów wielką korzyścią i umożliwiają im zabezpieczenie sobie przyszłości.

Dowodem tych korzyści jest fakt, że w przypadku wzrostu cen, kiedy to pośrednicy proponują wyższe ceny, niż są w stanie zapłacić spółdzielnie samopomocowe, większość producentów – jeżeli tylko może – daje pierwszeństwo spółdzielni. Wiedzą, że przy kolejnym spadku cen nie mogą oczekiwać od pośredników i spekulantów żadnej pomocy.

Stosunki handlowe Sprawiedliwego Handlu gwarantują jeszcze inne korzyści. Wiele organizacji alternatywnego handlu zapewnia producentom różnorodne wsparcie: pomoc techniczną w formie doradztwa, aby mogli nadążać za nowymi trendami w Europie, szkolenia w dziedzinie technologii produkcji i badań, aby umożliwić przyjazną dla środowiska produkcję wyrobów włókienniczych i rzemieślniczych, a także doradztwo w kwestiach finansowych i administracyjnych. Oprócz tego wiele organizacji Sprawiedliwego Handlu udziela producentom pożyczek na poszerzenie oferty produkcyjnej (w żadnym wypadku nie są to dotacje, które by mogły zagrozić stosunkom handlowym). Zwiększenie produkcji wymaga większego kapitału inwestycyjnego i obrotowego. Płatności z góry nie wystarczają, a banki często uważają udzielania kredytów zmarginalizowanym producentom za zbyt ryzykowne. Długoterminowe partnerstwo zmniejsza ryzyko pożyczek i możliwość spłaty długu towarami jest interesująca dla obu stron.

Jedną z podstawowych zalet stosunków partnerskich, które gwarantuje Sprawiedliwy Handel, jest to, że producenci zyskują większe zaufanie dla systemu handlowego, który dotąd wydawał im się skomplikowany i niepojęty. John Kanjagaile z Kagera Coffee Co-operative Union w Tanzanii zauważa, że nie ma już nic dziwnego w tym, iż ludzie na wsi pytają się go o giełdę londyńską. Dawniej giełda londyńska czy nowojorska była dla rolników nieznana.

Ten przykład ukazuje, że teraz rolnicy potrafią dyskutować o międzynarodowych cenach kawy, londyńskiej giełdzie towarowej, rozumiejąc, jaki wywierają one wpływ na ich życie i dochody. John Kanjagaile tłumaczy też, jak wielka jest dziś wiara producentów we własne siły – biorą udział w aukcjach kawy i oferują ją konkurując z silnymi korporacjami ponadnarodowymi. Przed rozpoczęciem współpracy z ruchem Sprawiedliwego Handlu coś takiego było nie do pomyślenia.

Kolejna korzyść ze współpracy to nawiązanie partnerstwa pomiędzy samymi producentami na Południu. W tym celu EFTA zorganizowała w roku 1995 spotkanie 24 afrykańskich producentów i 19 przedstawicieli organizacji alternatywnego handlu z Północy. Producenci mieli okazję wymienić doświadczenia i nauczyć się wiele nowego. Kolejnym przykładem tego, co może zdziałać więź Południe – Południe, był eksperyment przeprowadzony przez organizację Oxfam z Wielkiej Brytanii: filipińska filia zdecydowała się zaoferować produkty rzemieślnicze z Filipin w sklepie Oxfam w Bangkoku i odniosła wielki sukces, ponieważ nie tylko na Północy, ale także na Południu ludzie wolą egzotykę od produktów krajowych i jest to ogromny potencjał dla handlu Południe – Południe.

Coraz więcej producentów z Południa rozumie konieczność kontaktów lokalnych i w ramach krajów rozwijających się również poza Sprawiedliwym Handlem. Świadectwem tego jest duża organizacja Frente Solidario de Pequenos Cafetaleros de América Latina, skupiająca ponad 200 tys. producentów kawy z różnych krajów Ameryki Łacińskiej, a także Red Latinoamericana de Comercialización Comunitaria (RELACC), którą założyła organizacja Sprawiedliwego Handlu w Ekwadorze.